Pątnicy w parku pałacowym w Wilczy, 2007 rok / Jzef Kolarczyk
Pątnicy w parku pałacowym w Wilczy, 2007 rok / Jzef Kolarczyk

 

Pątnicy w drodze na Jasną Górę na krótko zatrzymują się w parku pałacowym w Wilczy. Niewielu wie, jak bardzo historia splata się tu ze współczesnością...

 

Coroczna Piesza Rybnicka Pielgrzymka na Jasną Górę na krótko tradycyjnie już zatrzymuje się w Wilczy, w urokliwym parku otaczającym zabytkowy pałac. Wtopiony w zieleń obiekt jest własnością państwa Artura i Małgorzaty Grzonków, którzy posiadłość odziedziczyli po przodkach. Co roku życzliwie przyjmują utrudzonych pątników, którzy odpoczywają w cieniu rozłożystych drzew i zbierają siły przed dalszym marszem.

 

Ważna wieś

 

Wilcza należy do najstarszych miejscowości naszego regionu, w dokumentach wspomina się o niej już w 1486 roku. Już wtedy istniał tu kościół farny, co świadczy o renomie i zamożności wsi. O pierwszych nauczycielach szkoły parafialnej wspominają już akta wizytacyjne z 1679 roku. Po pierwszej wojnie śląskiej (1740-1742), zwycięskie Prusy zagarnęły cały Dolny i Górny Śląsk. W latach 1682-1788 dobra pilchowickie, do których Wilcza należała, były we władaniu rodziny Węgierskich.

Od 1785 roku w imieniu niepełnoletnich spadkobierców włościami zarządzał hrabia Józef Węgierski i wystarał się u króla pruskiego Fryderyka II (1712-1786, król od 1740) o zgodę na utworzenie majoratu pilchowickiego, czyli prawa dziedziczenia dóbr w kręgu rodu. W tym samym roku podzielono Wilczę na dwie jednostki administracyjne: Wilczę Górną i Wilczę Dolną, które miały własne samorządy, szkoły i obszary dworskie. W 1818 roku podzielone terytorium Wilczy wcielono do nowego powiatu rybnickiego, w skład którego weszły Rybnik, Żory i Pilchowice, Rudy z okolicą oraz około 90 innych wiosek i obszarów dworskich.

 

Nowe rządy

 

Po powstaniach śląskich i plebiscycie, decyzją Rady Ambasadorów Ligi Narodów z 20 października 1921 roku, wytyczono nową granicę państwową, która podzieliła Górny Śląsk na niemiecki i polski. Pilchowice pozostały po stronie niemieckiej, natomiast Wilcza (podzielona) znalazła się po stronie polskiej. Po zmianie państwowości i oficjalnym przejęciu części Górnego Śląska przez Polskę w 1922 roku z nadania nowych władz obszar dworski Wilcza Dolna wraz z pałacykiem i zabudowaniami gospodarczymi przejął w dzierżawę zasłużony bojownik o polskość, uczestnik powstań śląskich Józef Grzonka (1895-1942).

Na mocy rozporządzenia wojewody śląskiego z 18 lipca 1923 roku wszystkie obszary dworskie włączono do obszarów gmin politycznych, na terenie których się znajdowały. Gminy przejęły też wszelkie prerogatywy i obowiązki właścicieli obszarów dworskich. Wymagało to odpowiednich uregulowań prawnych, dlatego w 1926 roku Józef Grzonka nabył na własność dzierżawiony dotąd pałacyk z zabudowaniami gospodarczymi oraz 60 hektarów gruntów rolnych na warunkach spłaty tej majętności w okresie 50 lat. Pozostałą część gruntów obszaru dworskiego Wilcza Dolna władze samorządowe rozparcelowały wśród chętnych nabywców, którzy za przydzielone areały zaliczkowo uiszczali po 3 tysiące złotych, zaś resztę należności również spłacać mieli przez 50 lat.

 

Wyjazd i nacjonalizacja

 

Do 1939 roku dwór Wilcza Dolna pod rządami nowego właściciela dawał pracę miejscowej ludności i dobrze prosperował. Gdy coraz bardziej narastało niebezpieczeństwo agresji ze strony nazistowskich Niemiec, byli powstańcy i działacze polonijni w obawie o swe życie zaczęli chronić się w głębi kraju. Tuż przed wojną Józef Grzonka też wyjechał na teren Małopolski, gdzie po dwóch latach ukrywania się ciężko zachorował i w 1942 roku zmarł. Od jego wyjazdu majątek ziemski prowadził zarządca Paweł Kaczmarek, który zginął w 1949 roku.

Po śmierci zarządcy cały majątek Grzonków władze komunistyczne znacjonalizowały. W 1950 roku wdowa po zasłużonym dla Polski powstańcu musiała opuścić pałacyk, zaś zakwaterowanych tam pracowników rolnych siłą usunęła milicja. Zabytkowy obiekt wraz z budynkami gospodarczymi przekazano Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Postęp" w Wilczy, a w części pomieszczeń pałacowych urządzono ośrodek zdrowia z izbą porodową. Ostatecznie doprowadziło to do dewastacji i znacznej upadłości całej posiadłości.

 

Powrót właścicieli

 

Mając na względzie pogarszający się stan obiektów o znaczących walorach historyczno-urbanistycznych, wojewódzki konserwator zabytków decyzją z 17 grudnia 1981 roku wpisał cały kompleks pałacowo-parkowy w Wilczy do wojewódzkiego rejestru pod numerem A-1276/81. Po przemianach społeczno-politycznych w 1989 roku rodzinie Grzonków udało się odzyskać swój odebrany majątek. Obecnie pełen uroku pałacyk jest zamieszkały przez spadkobierców i tętni życiem. Wraz z zachowanymi zabudowaniami gospodarczymi i mieszkalnym czworakiem, wtopionymi w 2,5 hektarowy park z sędziwymi drzewami i krzewami, ten regionalny unikatowy relikt tradycji łączy przeszłość z teraźniejszością i stanowi atrakcyjną wizytówkę Wilczy.

Józef Kolarczyk

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Józef Paul Grzonka...
...urodził się 1 lipca 1895 roku w dzielnicy Raciborza Plania (Płonia) w wielodzietnej rodzinie Jana i Franciszki z domu Lopatta. Edukację zaczął w szkole ludowej w Raciborzu, następnie ukończył szkołę rolniczą. Jako 24-letni młodzieniec wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, w której był członkiem od 16 marca 1919 roku do 31 sierpnia 1921 roku. Przy boku swego ojca na obszarze powiatu raciborskiego brał czynny udział w trzech powstaniach śląskich w randze dowódcy kompanii. Wkrótce po przejęciu Wilczy Dolnej w dzierżawę ożenił się z Bronisławą (1902-1976), córką Ignacego Gromnitzy, właściciela miejscowej gospody i na stale już związał się z tą ziemią. W 1926 roku zakupił dzierżawione dobra. W sierpniu 1939 roku w obawie o swe bezpieczeństwo wyjechał do Małopolski. Tam po dwóch latach ukrywania się przed niemieckim okupantem ciężko zachorował i zmarł w 1942 roku. Jego ostatnim życzeniem było spocząć w Wilczy. Dzięki staraniom żony Bronisławy prochy Józefa Grzonki zostały ekshumowane i 27 września 1947 roku ponownie pochowane w parku przy kościele św. Mikołaja w Wilczy. W 1976 roku w tej samej mogile spoczęła jego żona Bronisława. Działalność Józefa Grzonki miejscowa społeczność upamiętniła nadaniem jego imienia jednej z trzech głównych ulic Wilczy.
Ważniejsze odznaczenia Józefa Grzonki: Krzyż Walecznych nadany 7 kwietnia 1922 roku, Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi nadany 10 stycznia 1927 roku, Gwiazda Górnośląska nadana 1 listopada 1930 roku, Krzyż Kawalera Waleczności b. Armii Ochotniczej Sprzymierzonej gen. Bułak-Bałachowicza nadany 7 września 1932 roku.

 

 

 

Z dziejów Wilczy
Od czasów podziału w 1785 roku na terenie Wilczy istniały dwa obszary dworskie (dominia): Wilcza Górna i Wilcza Dolna. Pierwszy leżał na krańcach wschodnich wioski, bliżej Szczygłowic (w okolicach dzisiejszego marketu Biedronka). Do znanych nam właścicieli tego dominium należeli: Hrabia Lumburg-Stimm (1837-1848), Adolf Chorzus (1848-1856), Johann Gottlieb Ender (1856-1867), Emanuel Langer (1867-ok. 1870), von Massow (około 1870-1890), Hoffman (1890-1897), Bauch (od 1897), Georg Kowatsch (do 1945).
Natomiast zabudowa dworu Wilcza Dolna znajdowała się w części zachodniej wsi, przy szosie gliwickiej. Do właścicielach tego dominium m.in. należeli: Hetschko (około 1860), Starzycki (koniec XIX wieku), Hermann Velley (do 1910). Pod koniec XIX wieku jeden z właścicieli zbudował tam niewielki piętrowy pałacyk w stylu neogotyckim z trzykondygnacyjną wieżą oraz trzema basztami, z dekoracyjnymi blankami (krenelażami) wieńczącymi dachy, baszty i wieżę.
Po drugiej wojnie światowej na mocy ustawy z 1946 roku powołano jedną gminę Wilcza. Po kolejnej reformie, z dniem 1 stycznia 1955 roku w miejsce gmin utworzono gromady. Obecnie sołectwo Wilcza wchodzi w skład utworzonej w 1977 roku gminy Pilchowice, która należy do powiatu gliwickiego. Najbardziej dziś znane atrybuty bogatej historii Wilczy to drewniany kościółek pw. św. Mikołaja z 1755 roku oraz neogotycki pałacyk z drugiej połowy XIX wieku, w którym gospodarują państwo Grzonkowie.

 

 

Komentarze

Dodaj komentarz