W księgach metrykalnych odnotowywano też wszystkie śluby  / Arc Jzef Kolarczyk
W księgach metrykalnych odnotowywano też wszystkie śluby / Arc Jzef Kolarczyk

Najstarsze księgi metrykalne założył tu ksiądz Jan Pipelius, proboszcz rybnicki w latach 1632-1649. O rodzinach chłopskich wpisy zawierają jedynie imiona i rzadko zawód, gdyż dziedziczenie nazwisk stało się powszechne dopiero od XIX wieku.

Józef Kolarczyk
Prowadzenie parafialnych ksiąg metrykalnych w Kościele rzymskokatolickim nakazały uchwały soboru tryndeckiego (1545-1563). Księgi te sporządzali proboszczowie i pierwotnie zawierały jedynie zapisy chrztów i ślubów, później zmarłych, a od 1606 roku również bierzmowanych oraz wykaz parafian.

W parafii rybnickiej księgi metrykalne założył ksiądz Jan Pipelius, proboszcz rybnicki w latach 1632-1649. Po wojnach śląskich (1740 i 1763) i przejęciu Śląska przez Prusy, od 1794 roku nowe przepisy prawa państwowego nakazywały proboszczom sporządzanie duplikatów prowadzonych ksiąg i przekazywanie ich do odpowiednich sądów państwowych. Ta przymusowa współpraca trwała do 1874 roku, kiedy państwo pruskie powołało do życia osobne urzędy stanu cywilnego.

Parafialne księgi metrykalne zawierały datę chrztu i dopiero od XVIII wieku wprowadzono również datę urodzin, natomiast w księgach zgonów zaczęto wpisywać datę pogrzebu lub śmierci, niekiedy też miejsce urodzenia lub zamieszkania zmarłej osoby. W wpisach dotyczących głównie szlachty i mieszczaństwa pojawiły się dane o wieku zaślubionych i świadków tej ceremonii, zmarłych i przyczynach ich śmierci oraz dane osób zgłaszających narodziny lub zgon. O rodzinach chłopskich wpisy zawierają jedynie imiona i rzadko zawód, gdyż dziedziczenie nazwisk stało się powszechne dopiero od XIX wieku.
Statystyka wiernych z 1858 roku

Utworzony w 1818 roku powiat rybnicki po 40 latach funkcjonowania (w roku 1858) liczył 63 133 mieszkańców, z których 59 366 było katolikami, 2 190 protestantami i 1 542 Żydami. W skład powiatu wchodziły trzy miasta: Rybnik, Żory i Wodzisław oraz 129 gmin wiejskich. Prócz miast najbardziej zaludnionymi miejscowościami były: Rudy, Pszów, Radlin, Dębieńsko, Rydułtowy, Marklowice i Jastrzębie. W całym powiecie znajdowało się 39 kościołów katolickich, zatem średnio na jedną świątynię przypadało 1 522 wiernych. Duszpasterstwo sprawowało 17 proboszczów i 10 kapelanów (wikariuszy). Protestanci posiadali w powiecie dwa zbory, a Żydzi trzy bożnice.

W 1858 roku do parafii rybnickiej pw. Matki Boskiej Bolesnej należało 11 895 wiernych zamieszkałych w 26 gminach i osiedlach. W tak rozległej i ludnej placówce duszpasterstwo prowadził proboszcz z dwoma wikariuszami. Liczba katolików w poszczególnych miejscowościach, która z marginalnymi różnicami równała się zwykle liczbie mieszkańców, przedstawiała się wówczas następująco: 1. Rybnik Miasto – 2 329, 2. Rybnik Zamek – 208, 3. Smolna – 624, 4. Popielów – 491, 5. Chwałowice – 344, 6. Kamień – 365, 7. Ochojec – 371, 8. Orzepowice – 228, 9. Radoszowy – 980, 10. Zebrzydowice i Kolonia Schlachtedorf - w sumie 217, 12. Ligota i Paruszowiec – w sumie 846, 14. Zamysłów – 286, 15. Niewiadom – 362, 16. Jejkowice – 358, 17. Radziejów z kościołem filialnym – 254, 18. Przegędza – 438, 19. Książenice – 671, 20. Wielopole wraz z kolonią Rybnicka Kuźnia – 414, 21. Chwałęcice – 408, 22. Niedobczyce – 617, 23. Michałkowice i Jankowice z kościołem filialnym – w sumie 488, 25. Golejów i Grabownia – w sumie 591.

Lata 20. XX wieku
W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku według informacji „Gościa Niedzielnego” ogólne statystyki parafii rybnickiej sporządzone na podstawie parafialnych ksiąg metrykalnych i uwierzytelnione przez proboszcza przedstawiały się następująco: 1924 – wiernych ponad 30 000; chrztów udzielono 1 012, w tym nieślubnych 47; ślubów zawarto 160; chorych zaopatrzono 503; pogrzebów dorosłych było 243, dzieci 207; do Stołu Pańskiego przystąpiło 181 693 osób.

1925 – wiernych około 30 000; chrztów udzielono 939, w tym nieślubnych 36; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 648 dzieci, w tym chłopców polskich 321, dziewcząt polskich 237, chłopców niemieckich 19, dziewcząt niemieckich 21; ślubów zawarto 150; chorych zaopatrzono 495; pogrzebów dorosłych było 184, dzieci 262; do Stołu Pańskiego przystąpiło 236 240 osób. 1926 – wiernych 25 724 (od 10 października 1926 roku została od parafii odłączona lokalia Golejów licząca 1 840 wiernych); chrztów udzielono 834, w tym nieślubnych 33; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 552 dzieci; ślubów zawarto 145; chorych zaopatrzono 702; pogrzebów dorosłych było 212, dzieci 159; do Stołu Pańskiego przystąpiło 214 433 osób.

1927 – wiernych 25 724; chrztów było 704, nieślubnych 38. Do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 444 dzieci, w tym chłopców polskich 205, dziewcząt polskich 202, chłopców niemieckich 21, dziewcząt niemieckich 16; ślubów zawarto 176: chorych zaopatrzono 584; pogrzebów dorosłych było 152, dzieci 145; do Stołu Pańskiego przystąpiło 231 219 osób.

1928 – chrztów udzielono 778, w tym nieślubnych 37; ślubów zawarto 222; chorych zaopatrzono 672; pogrzebów dorosłych było 207, dzieci 202; do Stołu Pańskiego w kościele parafialnym, lecznicy św. Juliusza, Zakładzie Misyjnym, w klasztorze oo. franciszkanów i u sióstr zakonnych przystąpiło w sumie 206 600 wiernych.

1929 – chrztów udzielono 718, w tym nieślubnych 31; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 282 dzieci, w tym chłopców polskich 130, dziewcząt polskich 132, chłopców niemieckich 10, dziewcząt niemieckich 10; ślubów udzielono 182; pogrzebów dorosłych było 230, dzieci 198; chorych zaopatrzono 565; do Stołu Pańskiego w kościele parafialnym, lecznicy św. Juliusza, Zakładzie Misyjnym, w klasztorze oo. franciszkanów i u sióstr Urszulanek, w sierocińcu, w Lecznicy Brackiej i Zakładzie Umysłowo Chorych przystąpiło w sumie 204 470 wiernych; mszy śpiewanych odprawiono razem 1 523.

Lata 30. XX wieku
1930 – wiernych 23 381; chrztów udzielono 749, w tym nieślubnych 32; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 320 dzieci, w tym chłopców 136, dziewcząt 184; małżeństw zawarto 176; pogrzebów dorosłych było 201, dzieci 140; chorych zaopatrzono 594; do Stołu Pańskiego przystąpiło 220 440 osób; mszy śpiewanych odprawiono ogółem 1 371.

1931 – wiernych 24 306; chrztów udzielono 748, w tym nieślubnych 48; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 367 dzieci; ślubów zawarto 170; chorych zaopatrzono 522; pogrzebów dorosłych było 209, dzieci 131; do Stołu Pańskiego przystąpiło 240 462 osób; mszy śpiewanych odprawiono ogółem 1 264.

1932 – wiernych 24 306; chrztów udzielono 656, w tym nieślubnych 41; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 582 dzieci, w tym chłopców polskich 298, dziewcząt polskich 240, chłopców niemieckich 21, dziewcząt niemieckich 18; ślubów zawarto 163; chorych zaopatrzono 719; pogrzebów dorosłych było 241, dzieci 162; do Stołu Pańskiego przystąpiło 288 410 osób; mszy śpiewanych odprawiono ogółem 1 320.

1933 – wiernych 27 296; chrztów udzielono 622, w tym nieślubnych 29 oraz 3 konwertytów (osoby te zmieniły wyznanie); do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 634 dzieci; ślubów zawarto 171; chorych zaopatrzono 251; pogrzebów było 314; do Stołu Pańskiego przystąpiło 332 650 osób; mszy śpiewanych odprawiono w kościele parafialnym 1 360.

1934 – wiernych 27 296; chrztów udzielono 575, w tym nieślubnych 24; do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 875 dzieci, w tym chłopców polskich 335, dziewcząt polskich 501; ślubów zawarto 203; chorych zaopatrzono 226; pogrzebów było 328; do Stołu Pańskiego przystąpiło 345 074 osób; mszy śpiewanych odprawiono ogółem 1 320.

1938 – wiernych 27 296; chrztów udzielono 656, w tym dzieci nieślubnych 27 oraz 3 konwertytów (osoby te zmieniły wyznanie); do Pierwszej Komunii św. przystąpiło 531 dzieci, w tym 16 dzieci niemieckich; ślubów udzielono 177; pogrzebów dorosłych było 211, dzieci 127; w zakładzie psychiatrycznym pogrzebów było 54.

Po łacinie, niemiecku i polsku
Przez wieki miejscem przechowywania ksiąg metrykalnych były kancelarie parafialne. Dopiero w wyniku wprowadzenia dwóch dekretów Arcybiskupa Damiana Zimonia z 1998 i 2008 roku najstarsze księgi metrykalne chrztów, ślubów i pogrzebów z 62 parafii diecezji katowickiej przejęło Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach. W pierwszym etapie przekazywania ksiąg obejmujących XVII, XVIII i XIX wiek do Archiwum trafiło około 1200 tomów. Po drugim dekrecie z 2008 roku parafie przekazały około 700 tomów ksiąg obejmujących okres od początku XX wieku do zakończenia drugiej wojny światowej. Na Śląsku najstarsze księgi prowadzone były w języku łacińskim, od 1740 roku w okresie jurysdykcji pruskiej w języku niemieckim, a po 1922 roku na części Górnego Śląska przydzielonej Polsce wpisy dokonywane są w języku polskim.

Artykuł można przeczytać w aktualnym numerze "Nowin".

Komentarze

Dodaj komentarz